Agresja i przemoc w szkole, rodzinie to w obecnych czasach zjawiska bardzo powszechne. Sprzyja temu przede wszystkim kryzys wartości i autorytetów, bagatelizowanie problemów oraz osłabienie więzi rodzinnych. Dodatkowo przemocowe wzorce zachowań są  upowszechniane przez środki masowego przekazu.

Sprawcy przemocy

Najbardziej charakterystyczną cechę sprawców przemocy jest agresja przejawiana w stosunku do kolegów, ale często także wobec dorosłych – rodziców i nauczycieli. Są to osoby zafascynowane przemocą i jej narzędziami. Często działają impulsywnie, łatwo wpadają w gniew, mają potrzebę dominacji. Nie przejawiają empatii i nie przestrzegają przyjętych  norm i reguł. Mają zazwyczaj średnie lub nieco wyższe od przeciętnego ucznia mniemanie o sobie. Psychologowie i psychiatrzy uważają, że jednostki agresywne i twarde na zewnątrz są – pod tą powierzchnią – niepewne i przestraszone.

Sprawce przemocy przejawiają symptomy, takie jak:

• siła fizyczna,
• silna potrzeba dominacji i kontroli,
• impulsywność,
• brak empatii w stosunku do innych,
• obniżony poziom lęku,
• nieco wyższe od przeciętnego mniemanie o sobie,
• agresja, bunt.

Co rodzi agresję u dzieci?

W pojawieniu się zachowań agresywnych u dzieci istotną rolę odgrywają warunki rozwoju i elementy wychowania.

Po pierwsze, bardzo ważne jest emocjonalne nastawienie rodziców, a zwłaszcza matki do dziecka w pierwszych latach życia. Negatywne nastawienie rodziców, brak ciepła i bliskich więzi zwiększa ryzyko zachowań agresywnych i wrogich wobec otoczenia.

Innym istotnym czynnikiem jest to, na ile opiekun pozwala na agresywne zachowania dziecka. Jeżeli rodzice są zbyt tolerancyjni i w żaden sposób nie ograniczają jego agresywnych zachowań wobec innych, to dochodzi do wzrostu agresji.

Trzecim czynnikiem jest stosowanie przez rodziców metod wychowawczych opartych na sile, takich jak kary cielesne, którym towarzyszą wybuchy złości i agresji.

Na rozwój nieprawidłowych reakcji u dziecka wpływają także panujące w domu stosunki między dorosłymi, sposoby porozumiewania się członków rodziny.

Prześladowane dziecko

Typowa ofiara szykan jest bardziej niż inni uczniowie lękliwa i niepewna. Dzieci nękane, prześladowane to dzieci ostrożne, wrażliwe, nieśmiałe i małomówne. Gdy są atakowane przez kolegów najczęściej reagują płaczem i wycofują się lub uciekają. Zazwyczaj mają bardzo niską samoocenę. Często uważają się za głupie i nieatrakcyjne. W szkole czują się osamotnione i opuszczone. Długotrwałe osamotnienie i opuszczenie zwiększa ich strach przed otoczeniem, pogłębia nieśmiałość.

Symptomy umożliwiające identyfikację dziecka – ofiary przemocy:

• zamykanie się w sobie, wycofanie z kontaktów,
• obniżony nastrój,
• osamotnienie,
• objawy psychosomatyczne (m.in. bóle głowy, brzucha, koszmary nocne, moczenie nocne),
• zmienność nastrojów,
• widoczne ślady na ciele,
• niechęć do szkoły i wszelkiego rodzaju imprez i wycieczek klasowych,
• gorsze wyniki w nauce.

Rola rodziców

Jeśli sądzimy, że nasze dziecko doświadcza przemocy wspierajmy je i zachęcajmy do mówienia. Powiedzmy mu, że się o nie martwimy np. „Wydaje mi się, że coś Cię gnębi, martwi mnie to, porozmawiajmy” Być może dziecko nie powie nam o wszystkim od razu. Bądźmy cierpliwi i zapewniajmy, że poczekamy na rozmowę, jak będzie gotowe.

Podczas rozmowy postarajmy się wysłuchać je uważnie, zapewnić, że bardzo je kochamy i nie pozwolimy na dalsze krzywdzenie; postarajmy się pomóc mu uwierzyć w jego możliwości, jeżeli jest tak potrzeba pozwolić na płacz, przeżywanie strachu lub wstydu, uszanujmy jego lęk i bezradność – nie demonizujmy sytuacji, postarajmy się nie dawać dobrych rad typu „Zbierz się w sobie”, „Głowa do góry”.